ke chuyen ve kim loai(q1) 783

LINK DOWNLOAD MIỄN PHÍ TÀI LIỆU "ke chuyen ve kim loai(q1) 783 ": http://123doc.vn/document/547489-ke-chuyen-ve-kim-loai-q1-783.htm

KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 1) 5
http://ebooks. vdcmedia. com
thò lẩi phất hiïån ra nố trong nûúác khoấng úã Cacxbat vâ úã Mariebat.
Nhên àêy cng nối thïm rùçng, ngây nay, cấc ngìn nûúác sëi chûäa
bïånh úã Visi (nûúác Phấp) súã dơ nưíi tiïëng khùỉp núi vïì nhûäng tđnh
chêët chûäa bïånh rêët tưët chđnh lâ vò trong àố cố cấc mëi liti.
Nùm 1818, nhâ bấc hổc ngûúâi Anh lâ Humphry Davy lêìn àêìu
tiïn àậ tấch àûúåc nhûäng hẩt liti tinh khiïët bùçng cấch àiïån phên
hiàroxit ca nố, rưìi àïën nùm 1855, mưåt cấch àưåc lêåp vúái nhau, nhâ
hoa hổc Robert Bunsen ngûúâi Àûác vâ nhâ vêåt l hổc Matissen
ngûúâi Anh àậ àiïìu chïë àûúåc liti ngun chêët bùçng cấch àiïån phên
liti clorua nống chẫy. Àố lâ mưåt kim loẩi mïìm, trùỉng nhû bẩc, nhể
hún nûúác gêìn hai lêìn. Vïì mùåt nây thò liti khưng gùåp mưåt àưëi th
nâo trong sưë cấc kim loẩi: nhưm nùång hún nố nùm lêìn, sùỉt - 15 lêìn,
chò - 20 lêìn, côn osimi - 40 lêìn!
Ngay úã nhiïåt àưå trong phông, liti cng phẫn ûáng mậnh liïåt
vúái oxi vâ nitú ca khưng khđ. Bẩn hậy thûã àïí mưåt mêíu liti trong
bònh thy tinh cố nt mâi nhấm. Mêíu kim loẩi nây sệ ht hïët
khưng khđ cố trong bònh: trong bònh xët hiïån chên khưng vâ ấp
sët khđ quín “êën” vâo nt mẩnh túái nưỵi cấc bẩn khố mâ kếo nố
ra àûúåc. Vò vêåy, bẫo quẫn liti lâ mưåt viïåc khấ phûác tẩp. Nïëu nhû
natri chùèng hẩn, cố thïí bẫo quẫn dïỵ dâng trong dêìu hoẫ hóåc
xùng, thò àưëi vúái liti, khưng thïí dng cấch êëy àûúåc, vò nố sệ nưíi lïn
vâ bưëc chấy ngay tûác khùỉc. Àïí bẫo quẫn cấc thỗi liti, ngûúâi ta
thûúâng dòm chng vâo trong bïí chûáa vazúlin hóåc parafin, nhûäng
chêët nây bao quanh kim loẩi vâ khưng cho nố bưåc lưå tđnh “hấu”
phẫn ûáng ca mònh.
Liti côn kïët húåp mẩnh mệ hún vúái hiàro. Chó mưåt lûúång nhỗ
kim loẩi nây cng cố thïí liïn kïët vúái mưåt thïí tđch hiàrư rêët lúán:
trong 1 kilưgam liti hiàrua cố 2.800 lđt khđ hiàro! Trong nhûäng
nùm Chiïën tranh thïë giúái thûá 2, cấc viïn phi cưng M àậ dng
nhûäng viïn liti hiàrua lâm ngìn hiàrư mang theo bïn mònh. Hổ
sûã dng chng khi gùåp nẩn ngoâi biïín: dûúái tấc dng ca nûúác, cấc
viïn nây phên rậ ngay lêåp tûác, búm àêìy khđ hiàro vâo cấc phûúng
tiïån cêëp cûáu nhû thuìn cao su, ấo phao, bống-angten tđn hiïåu.
X.I. Venetxki 6
http://ebooks. vdcmedia. com
Cấc húåp chêët ca liti cố khẫ nùng ht êím cûåc mẩnh, àiïìu àố
khiïën cho chng àûúåc sûã dng rưång rậi àïí lâm sẩch khưng khđ
trong tâu ngêìm, trong cấc bònh thúã trïn mấy bay, trong cấc hïå
thưëng àiïìu hôa khưng khđ.
Bûúác vâo thïë k XX, liti múái àûúåc bùỉt àêìu sûã dng trong cưng
nghiïåp. Côn trong gêìn mưåt trùm nùm trûúác àố thò ch ëu ngûúâi ta
dng nố trong y hổc àïí lâm thëc chûäa bïånh thưëng phong.
Trong thúâi gian Chiïën tranh thïë giúái lêìn thûá nhêët, nûúác Àûác
rêët cêìn thiïët àïí sûã dng trong cưng nghiïåp. Do nûúác nây khưng cố
qúång thiïëc nïn cấc nhâ bấc hổc phẫi cêëp tưëc tòm kim loẩi khấc àïí
thay thïë. Nhúâ cố liti nïn vêën àïì nây àậ àûúåc giẫi quët mưåt cấch
tưët àểp: húåp kim ca chò vúái liti lâ mưåt vêåt liïåu chưëng ma sất tuåt
vúái. Tûâ àố trúã ài, cấc húåp kim liti ln gùỉn liïìn vúái cấc ngânh k
thåt. Àậ cố nhûäng húåp kim ca liti vúái nhưm, vúái berili, vúái àưìng,
kệm, bẩc vâ vúái nhiïìu ngun tưë khấc. Nhûäng triïín vổng hïët sûác to
lúán àậ rưång múã cho cấc húåp kim ca liti vúái magiï - mưåt kim loẩi
nhể khấc cố tđnh chêët kïët cêëu rêët tưët: nïëu liti chiïëm ûu thïë thò húåp
chêët àố sệ nhể hún nûúác. Nhûng ri thay, cấc húåp kim cố thânh
phêìn nhû vêåy lẩi khưng bïìn vûäng, rêët dïỵ bõ oxi hốa trong khưng
khđ. Tûâ lêu, cấc nhâ bấc hổc àậ ao ûúác tẩo nïn mưåt sûå phưëi trđ vâ
mưåt cưng nghïå bẫo àẫm àûúåc tđnh bïìn lêu cho cấc húåp kim liti -
magiï. Cấc nhâ khoa hổc úã Viïån luån kim mang tïn A. A. Baicưp
thåc Viïån hân lêm khoa hổc Liïn Xư àậ giẫi quët àûúåc bâi toấn
àố: bùçng lô nưìi chên khưng nung bùçng àiïån trong mưi trûúâng khđ
trú agon, hổ àậ àiïìu chïë àûúåc húåp kim ca liti vúái magie mâ khưng
bõ múâ xấm trong khưng khđ vâ nhể hún nûúác.
Nhiïìu tđnh chêët qu bấu ca liti nhû khẫ nùng phẫn ûáng cao,
nhiïåt àưå nống chẫy thêëp (chó 180,5 àưå c), mêåt àưå cấc húåp chêët hốa
hổc ca nố nhỗ, àậ khiïën cho ngun tưë nây àûúåc tham gia vâo
nhiïìu quấ trònh cưng nghïå trong luån kim àen vâ luån kim mâu.
Chùèng hẩn nố àống vai trô chêët khûã khđ vâ khûã oxi mưåt cấch xët
sùỉc - nố xua àíi cấc chêët khđ nhû nitú, oxi ra khỗi cấc kim loẩi
àang nống chẫy. Nhúâ cố liti mâ cêëu trc ca mưåt sưë húåp kim trúã
nïn mõn hẩt, do àố mâ nhûäng tđnh chêët cú hổc ca chng trúã nïn
tưët hún. Trong sẫn xët nhưm, liti thûåc hiïån rêët tưët vai trô chêët
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 1) 7
http://ebooks. vdcmedia. com
thc àêíy quấ trònh. Pha thïm cấc húåp chêët ca liti vâo chêët àiïån
phên sệ nêng cao àûúåc nùng sët ca bïí àiïån phên nhưm; khi àố,
nhiïåt àưå cêìn thiïët ca bïí sệ giẫm xëng vâ tưën phđ àiïån nùng sệ
giẫm rộ rïåt.
Trûúác kia, chêët àiïån phên ca ùcquy kiïìm chó gưìm cấc dung
dõch xt ùn da (NAOH). Nhûng nïëu pha thïm vâo chêët àiïån phên
nây vâi gam liti hiàroxit (LiOH) thò tíi thổ ca ùcquy sệ tùng lïn
ba lêìn. Ngoâi ra, khoẫng nhiïåt àưå ca ùcquy cng àûúåc múã rưång
thïm: nố khưng phống àiïån ngay cẫ khi nhiïåt àưå lïn túái 40 àưå C vâ
úã hai chc àưå êm vêỵn khưng bõ àưng àùåc. Chêët àiïån phên khưng cố
liti thò khưng chõu àûång àûúåc nhûäng thûã thấch nhû vêåy. Nhêåt Bẫn
àậ chïë tẩo àûúåc loẩi ùcquy tđ hon àưåc àấo dng cho cấc àưìng hưì
àiïån tûã àeo tay: bïì dây ca ùcquy chó bùçng 34 micron, nghơa lâ
mẫnh hún súåi tốc, trong àố, cûåc dûúng lâ mưåt mâng liti cûåc mỗng,
côn cûåc êm thò lâm bùçng titan àisunfit. Thiïët bõ àiïån tinh vi nây
chõu àûång àûúåc 2000 chu k nẩp vâ phống àiïån, mưỵi lêìn nẩp àiïån
cho phếp àưìng hưì lâm viïåc tûâ 200 - 300 giúâ. Cấc cưng trònh sû ca
cấc hậng chïë tẩo ư tư cng àùåt nhiïìu hy vổng khưng nhỗ vâo liti.
Chùèng hẩn, úã M ngûúâi ta àậ chïë tẩo pin bùçng liti dng cho ư tư
chẩy bùçng àiïån nùng. Loẩi xe nây cố thïí àẩt túái tưëc àưå 100km/h vâ
cố thïí chẩy hâng trùm km mâ khưng cêìn phẫi thay pin.
Mưåt sưë húåp chêët hûäu cú ca liti (stearat, panminat v. v )
vêỵn giûä ngun àûúåc nhûäng tđnh chêët vêåt l ca mònh trong
khoẫng nhiïåt àưå rưång. Àiïìu àố cho phếp sûã dng chng lâm nïìn
cho cấc vêåt liïåu bưi trún trong k thåt qn sûå. Chêët bưi trún cố
chûáa liti gip cho cấc xe chẩy trïn mổi àõa hònh àang lâm viïåc úã
Nam cûåc thûåc hiïån àûúåc cấc hânh trònh vâo sêu trong lc àõa nây,
núi mâ nhiïåt àưå bùng giấ cố khi thêëp àïën -80 àưå C. Chêët bưi trún
chûáa liti lâ trúå th àùỉc lûåc cho nhûäng ngûúâi àua ư tư. Nhûäng ngûúâi
ch ca loẩi xe ư tư “jiguli” tin chùỉc úã àiïìu àố nïn khưng phẫi ngêỵu
nhiïn mâ hổ gổi nố lâ chêët bưi trún “vơnh cûãu”: Khi múái bùỉt àêìu sûã
dng, chó cêìn dng nố àïí bưi trún mưåt lêìn cho cấc chi tiïët hay cổ
xất ca ư tư, thïë lâ nhiïìu nùm sau khưng cêìn phẫi lùåp lẩi cưng viïåc
êëy nûäa.
X.I. Venetxki 8
http://ebooks. vdcmedia. com
Trong chng ta chùỉc ai cng àậ nghe nối àïën nhûäng phếp lẩ
mâ nhûäng ngûúâi iưga ÊËn Àưå thûúâng lâm. Trûúác mùåt àấm cưng
chng àêìy kinh ngẩc, hổ nhai chiïëc cưëc thy tinh thânh nhûäng
mẫnh nhỗ chùèng khấc gò ùn chiïëc bấnh bđch-quy bònh thûúâng, rưìi
lẩi côn nët chng vúái vễ thđch th, nhû thïí trong àúâi hổ chûa hïì
àûúåc ùn mưåt thûác gò ngon hún. Côn bẩn àậ tûâng nïëm thûã thy tinh
chûa? “Cêu hỗi thêåt quấ vư l! Têët nhiïn lâ chûa!”. Cố lệ bêët cûá
ngûúâi nâo khi àổc nây àïìu nghơ nhû vêåy. Nhû thïë lâ nhêìm rưìi àêëy.
Thêåt ra thò thy tinh thưng thûúâng vêỵn hôa tan trong nûúác. Têët
nhiïn lâ khưng phẫi úã mûác àưå chùèng hẩn nhû àûúâng, nhûng d sao
nố vêỵn bõ hôa tan. Nhûäng chiïëc cên phên tđch chđnh xấc nhêët cho
biïët rùçng, cng vúái cưëc nûúác chê nống, chng ta côn ëng khoẫng
mưåt phêìn vẩn gram thy tinh. Nhûng nïëu khi nêëu thy tinh, ta
pha thïm mưåt đt mëi lantan, mëi ziriconi vâ mëi liti thò àưå hoâ
tan ca nố trong nûúác sệ giẫm hâng trùm lêìn. Thu tinh sệ rêët bïìn
vûäng ngay cẫ àưëi vúái axit sunfuric.
Hoẩt àưång ca liti trong ngânh sẫn xët thy tinh khưng
phẫi chó bố hểp trong viïåc hẩ thêëp àưå hôa tan ca thy tinh. Thy
tinh chûáa liti àûúåc àùåc trûng búãi nhûäng tđnh chêët quang hổc rêët
qu giấ, tđnh chõu nhiïåt tưët, sët àiïån trúã cao, mêët mất àiïån mưi đt.
Àùåc biïåt, liti côn tham gia vâo thânh phêìn ca thy tinh dng lâm
àên hònh trong cấc mấy thu hònh. Nïëu ta xûã l kđnh cûãa sưí thưng
thûúâng trong cấc mëi liti nống chẫy thò trïn bïì mùåt ca nố sệ
hònh thânh mưåt lúáp bẫo vïå: kđnh sệ bïìn gêëp àưi vâ chõu àûång tưët
hún àưëi vúái nhiïåt àưå cao. Pha thïm mưåt lûúång nhỗ ngun tưë nây
cng giẫm àûúåc rêët nhiïìu nhiïåt àưå nêëu ca thy tinh.
Tûâ xa xûa, giổt sûúng àûúåc dng lâm biïíu tûúång cho tđnh
trong sët. Nhûng ngay cẫ nhûäng thûá thy tinh trong sët nhû
giổt sûúng cng khưng àấp ûáng àûúåc nhu cêìu ca k thåt hiïån
àẩi. K thåt hiïån àẩi cêìn cố nhûäng vêåt liïåu quang hổc khưng
nhûäng àïí cho cấc tia sấng nhòn thêëy àûúåc bùçng mùỉt thûúâng xun
qua, mâ côn phẫi àïí cho cấc tia khưng nhòn thêëy, chùèng hẩn nhû
tia tûã ngoẩi cng xun qua àûúåc. Vúái kđnh thiïn vùn thưng
thûúâng, cấc nhâ vêåt l thiïn vùn khưng thïí thu nhêån àûúåc bûác xẩ
ca nhûäng thiïn hâ úã rêët xa. Trong sưë cấc vêåt liïåu mâ bưå mưn
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 1) 9
http://ebooks. vdcmedia. com
quang hổc biïët àïën thò liti clorua cố àưå trong sët cao nhêët àưëi vúái
tia tûã ngoẩi. Cấc thêëu kđnh lâm bùçng cấc àún tinh thïí ca chêët
nây cho phếp cấc nhâ nghiïn cûáu xêm nhêåp sêu thïm rêët nhiïìu
vâo nhûäng bđ mêåt ca V tr.
Liti àống vai trô khưng nhỗ trong viïåc sẫn xët cấc loẩi men
sûá, men sùỉt, cấc chêët mâu, àưì sûá vâ àưì sânh cố chêët lûúång cao.
Trong cưng nghiïåp dïåt, mưåt sưë húåp chêët ca ngun tưë nây àûúåc
dng àïí têíy trùỉng vâ cêìm mâu vẫi, côn mưåt sưë chêët khấc thò dng
àïí nhåm vẫi.
Cấc mëi ca liti rêët quen thåc vúái cấc nhâ chïë tẩo vâ sûã
dng thëc nưí: chng lâm cho vïåt àẩn vẩch àûúâng vâ phấo sấng cố
mâu xanh lc - lam rûåc rúä.
Trô ẫo thåt sau àêy dûåa trïn khẫ nùng hỗa thåt ca liti.
Bẩn hậy dng que diïm àïí àưët mưåt cc àûúâng nhỗ, vâ sệ chùèng cố
àiïìu gò xẫy ra cẫ: àûúâng bùỉt àêìu nống chẫy nhûng khưng chấy.
Côn nïëu trûúác àố mâ bẩn xất miïëng àûúâng vâo tân thëc lấ thò nố
sệ bưëc chấy dïỵ dâng vúái ngổn lûãa mâu xanh da trúâi rêët àểp. Súã dơ
nhû vêåy lâ vò trong thëc lấ cng nhû trong nhiïìu thûåc vêåt khấc,
hâm lûúång liti tûúng àưëi lúán. Khi àưët chấy thëc lâ, mưåt phêìn cấc
húåp chêët ca liti vêỵn côn lẩi trong tro tân. Chđnh vò thïë mâ ta lâm
àûúåc trô ẫo thåt àún giẫn nây.
Nhûng têët cẫ nhûäng gò vûâa kïí úã trïn múái chó lâ nhûäng cưng
viïåc thûá ëu, nhûäng “nghïì ph” ca liti. Nố côn lâm àûúåc nhûäng
cưng viïåc quan trong hún. Àêy mën nối àïën ngânh nùng lûúång
hổc hẩt nhên, úã àố, cố thïí chùèng bao lêu nûäa liti sệ bùỉt àêìu àống
vai trô ca mưåt trong nhûäng “cêy àân vơ cêìm sưë mưåt”. Cấc nhâ bấc
hổc àậ xấc àõnh àûúåc rùçng, hẩt nhên ca àưìng võ liti-6 cố thïí dïỵ bõ
nútrưn phấ vúä. Khi hêëp th nútrưn, hẩt nhên ca liti trúã nïn kếm
bïìn vûäng vâ bõ phên rậ, kïët quẫ lâ hai ngun tûã múái sệ hònh
thânh àố lâ khđ trú nhể heli vâ hiàrư siïu nùång - triti - cûåc k
hiïëm. ÚÃ nhiïåt àưå rêët cao, cấc ngun tûã triti vâ àúteri (mưåt àưìng võ
khấc ca hidro) sệ kïët húåp vúái nhau. Quấ trònh àố kêm theo sûå giẫi
phống mưåt lûúång nùng lûúång khưíng lưì mâ thûúâng àûúåc gổi lâ nùng
lûúång nhiïåt hẩch.
X.I. Venetxki 10
http://ebooks. vdcmedia. com
Cấc phẫn ûáng nhiïåt hẩch cûåc k mậnh liïåt sệ xẫy ra khi
dng nútron bùỉn phấ liti àúteri - mưåt húåp chêët ca àưìng võ liti-6 vúái
àúteri. Chêët nây àûúåc dng lâm ngun liïåu hẩt nhên trong cấc lô
phẫn ûáng liti, lâ nhûäng lô mâ so vúái nhûäng lô phẫn ûáng urani thò
cố nhiïìu ûu àiïím hún: liti dïỵ kiïëm vâ rễ tiïìn hún nhiïìu so vúái
urani, côn khi phẫn ûáng thò khưng tẩo ra cấc sẫn phêím phên hẩch
cố tđnh phống xẩ vâ quấ trònh phẫn ûáng dïỵ àiïìu chónh hún.
Liti-6 cố khẫ nùng bùỉt giûä cấc nútron chêåm khấ tưët, àố lâ cú
súã àïí sûã dng nố lâm chêët àiïìu tiïët cûúâng àưå cấc phẫn ûáng diïỵn ra
ngay cẫ trong cấc lô phẫn ûáng urani. Nhúâ tđnh chêët nây mâ àưìng
võ liti-6 côn àûúåc sûã dng trong cấc lấ chùỉn chưëng bûác xẩ vâ trong
cấc bưå pin ngun tûã cố thúâi hẩn sûã dng lêu dâi. Trong tûúng lai
khưng xa, liti - 6 rêët cố thïí sệ trúã thânh chêët hêëp th nútron chêåm
trong cấc khđ c bay dng nùng lûúång ngun tûã.
Cng nhû mưåt sưë kim loẩi kiïìm khấc, liti àûúåc sûã dng lâm
chêët tẫi nhiïåt trong cấc thiïët bõ hẩt nhên. ÚÃ àêy cố thïí dng mưåt
àưìng võ dïỵ kiïëm hún ca nố, àố lâ liti-7 (trong liti thiïn nhiïn,
àưìng võ nây chiïëm khoẫng 93%). Khấc vúái “ngûúâi em” nhể hún ca
mònh, àưìng võ nây khưng thïí dng lâm ngun liïåu àïí sẫn xët
triti, vò vêåy mâ nố khưng àûúåc quan têm túái trong k thåt nhiïåt
hẩch. Nhûng vúái vai trô lâ chêët tẫi nhiïåt thò nố lẩi tỗ ra rêët àùỉc
lûåc. Nhiïåt dung vâ àưå dêỵn nhiïåt cao, nhiïåt àưå ca trẩng thấi nống
chẫy nùçm trong mưåt khoẫng rưång, àưå nhúát khưng àấng kïí vâ mêåt
àưå nhỗ - àố lâ nhûäng àiïìu gip nố hoân thânh tưët nhiïåm v nây.
Trong thúâi gian gêìn àêy, kơ thåt tïn lûãa bùỉt àêìu dânh cho
liti nhûäng àõa võ quan trổng. Mën vûúåt qua lûåc ht ca trấi àêët
àïí vûúåt lïn khoẫng khưng gian ngoâi v tr cêìn phẫi chi phđ rêët
nhiïìu nùng lûúång. Chiïëc tïn lûãa tûâng àûa con tâu trúã nhâ du hânh
v tr àêìu tiïn trïn thïë giúái Iuri Gagarin lïn qu àẩo cố sấu àưång
cú vúái cưng sët tưíng cưång lâ 20 triïåu mậ lûåc! Àố lâ cưng sët ca
hai chc nhâ mấy thy àiïån cúä nhû Nhâ mấy thy àiïån Àniep.
Têët nhiïn, viïåc lûåa chổn nhiïn liïåu cho tïn lûãa lâ mưåt vêën àïì
cûåc k quan trổng. Cho àïën nay, dêìu hỗa (àng lâ dêìu hỗa giâ cẫ
vâ tưët bng) àûúåc oxi hốa búãi oxi lỗng vêỵn àûúåc coi lâ nhiïn liïåu
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 1) 11
http://ebooks. vdcmedia. com
hûäu hiïåu nhêët. Khi àưët nhiïn liïåu nây, nùng lûúång phất ra lúán gêëp
hún 1,5 lêìn so vúái khi cho nưí cng mưåt lûúång nhû vêåy loẩi thëc nưí
Nitroglixerin lâ loẩi thëc nưí mẩnh nhêët.
Viïåc sûã dng nhiïn liïåu kim loẩi cố thïí cố nhûäng triïín vổng
tuåt vúâi. Lêìn àêìu tiïn cấch àêy hún nûãa thïë k, cấc nhâ bấc hổc
Xư -viïët nưíi tiïëng lâ F. A. Txanàer vâ Iu. V. Conàrachiuk àậ khúãi
xûúáng l thuët vâ phûúng phấp sûã dng kim loẩi lâm nhiïn liïåu
cho àưång cú tïn lûãa. Liti lâ mưåt trong sưë nhûäng kim loẩi thđch húåp
nhêët cho mc àđch nây (chó cố berili múái cố thïí “hụnh hoang” vïì
sët tỗa nhiïåt lúán). ÚÃ M ngûúâi ta àậ cưng bưë nhûäng phất minh vïì
nhiïn liïåu rùỉn dng cho tïn lûãa trong àố chûáa tûâ 51 àïën 68% liti
kim loẩi.
Mưåt àiïìu àấng ch lâ trong quấ trònh lâm viïåc ca cấc àưång
cú tïn lûãa, liti lẩi phẫi chưëng chổi lẩi vúái liti. Lâ mưåt thânh phêìn
ca nhiïn liïåu, nố cho phếp sẫn sinh ra nhiïåt àưå rêët cao, côn cấc
vêåt liïåu gưëm chûáa liti (chùèng hẩn nhû stupalit) cố tđnh chõu nhiïåt
cao thò àûúåc dng lâm lúáp ph ưëng phun vâ bìng àưët àïí bẫo vïå
chng khỗi bõ nhiïn liïåu liti phấ hy.
Trong thúâi àẩi chng ta, kơ thåt àậ lâm ra nhiïìu vêåt liïåu
tưíng húåp àa dẩng - cấc polime. Chng àûúåc sûã dng mưåt cấch
thânh cưng àïí thay thïë thếp, àưìng thau, thy tinh. Tuy nhiïn, cấc
nhâ cưng nghïå àưi lc cng gùåp nhûäng khố khùn lúán khi mâ viïåc
chïë tẩo mưåt sưë nhûäng sẫn phêím àôi hỗi hổ phẫi liïn kïët cấc polime
vúái nhau hóåc vúái cấc vêåt liïåu khấc. Chùèng hẩn, polime teflon chûáa
flo - mưåt chêët ph chưëng ùn môn rêët tuåt diïåu - trong mưåt thúâi
gian dâi vêỵn khưng àûúåc sûã dng trong thûåc tiïỵn chó vò nố khưng
chõu bấm vâo kim loẩi. Cấc nhâ bấc hổc Xư Viïët àậ hoân chónh
àûúåc mưåt cưng nghïå hân hẩt nhên rêët àưåc àấo àïí hân gùỉn cấc
polime vúái cấc vêåt liïåu khấc. Cấc bïì mùåt cêìn hân àûúåc bưi mưåt lúáp
mỗng cấc húåp chêët ca liti hóåc bo; cấc húåp chêët nây àûúåc dng
lâm lúáp “keo hẩt nhên” àùåc biïåt. Khi dng nútron chiïëu vâo lúáp keo
nây thò sệ sinh ra cấc phẫn ûáng hẩt nhên kêm theo sûå giẫi phống
mưåt nùng lûúång lúán, nhúâ vêåy mâ sau mưåt khoẫng thúâi gian cûåc
ngùỉn (chûa àïën mưåt phêìn t giêy), trong cấc vêåt liïåu sệ xët hiïån
cấc vi àoẩn cố nhiïåt àưå hâng trùm, thêåm chđ hâng ngân àưå. Nhûng
X.I. Venetxki 12
http://ebooks. vdcmedia. com
cng sau nhûäng khoẫnh khùỉc nây, cấc phên tûã úã cấc lúáp tiïëp giấp
àậ kõp dõch chuín vâ àưi khi côn kõp tẩo ra nhûäng mưëi liïn kïët
hốa hổc múái vúái nhau - quấ trònh hân hẩt nhên diïỵn ra nhû vêåy.
Thưng thûúâng, cấc ngun tưë nùçm úã gốc trïn cng bïn trấi
ca bẫng Menàeleep àïìu phưí biïën rưång rậi trong thiïn nhiïn. Tuy
vêåy, khấc vúái àa sưë cấc “bẩn lấng giïìng” ca mònh - natri, kali,
magie, canxi, nhưm, lâ nhûäng ngun tưë cố nhiïìu trïn hânh tinh
ca chng ta, liti lẩi tûúng àưëi hiïëm. Trong thiïn nhiïn chó cố
khoẫng ba chc khoấng vêåt chûáa ngun tưë qu bấu nây. Húåp chêët
thiïn nhiïn ch ëu ca liti lâ spồumen. Cấc tinh thïí ca khoấng
vêåt nây cố hònh dẩng tûåa nhû nhûäng thanh tâ vểt àûúâng sùỉt hóåc
thên cêy, àưi khi àẩt àïën kđch thûúác khưíng lưì: tẩi bang Nam
Dakota (nûúác M) àậ tòm thêëy mưåt tinh thïí dâi hún 15 m vâ nùång
hâng chc têën. Tẩi cấc mỗ úã M àậ phất hiïån ra cấc biïën thïí ca
spồumen cố mâu xanh ngổc bđch vâ mâu tđm phúát hưìng rêët àểp.
Àố lâ cấc khoấng vêåt hiàenit vâ cunxit rêët qu.
Àấ pecmatit dẩng granit cố thïí giûä mưåt vai trô to lúán trong
viïåc dng lâm ngun liïåu àïí sẫn xët liti. Ngûúâi ta dûå tđnh rùçng,
trong 1 kilưmết khưëi granit cố túái hún mưåt trùm ngân têën liti. Àố
lâ mưåt lûúång lúán hún rêët nhiïìu so vúái lûúång liti khai thấc àûúåc
hâng nùm úã têët cẫ cấc nûúác cưång lẩi. Trong cấc kho tâng granit,
bïn cẩnh liti côn cố niobi, tantali, ziricon, thori, urani, neồim,
xezi, xeri, prazeồim vâ nhiïìu ngun tưë hiïëm khấc. Nhûng lâm
thïë nâo àïí bùỉt àûúåc àấ granit phẫi chia sễ ca cẫi ca nố vúái con
ngûúâi? Cấc nhâ bấc hổc àậ ra sûác tòm tôi vâ nhêët àõnh sệ sấng tẩo
ra nhûäng phûúng phấp tûåa nhû cêu thêìn ch “Vûâng úi! Hậy múã
ra!”, cho phếp con ngûúâi múã cûãa cấc kho bấu granit.
Àïí kïët thc cêu chuån vïì liti, chng tưi xin kïí mưåt chuån
vui, trong àố ngun tưë nây àậ àống vai trô rêët quan trổng. Nùm
1891, anh sinh viïn vûâa tưët nghiïåp trûúâng Àẩi hổc tưíng húåp
Havard úã M tïn lâ Rưbec Ut (Robert Wood) (sau nây trúã thânh
nhâ vêåt l hổc nưíi tiïëng) àậ àïën Bantimo àïí nghiïn cûáu hốa hổc
tẩi trûúâng àẩi hổc tưíng húåp àõa phûúng. Khi àïën úã trong khu nhâ
trổ ca sinh viïn, Ut nghe àưìn rùçng, bâ ch hònh nhû vêỵn lâm
mốn thõt rấn bíi sấng bùçng nhûäng miïëng thõt gốp nhùåt tûâ
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 1) 13
http://ebooks. vdcmedia. com
nhûäng àơa thûâa lẩi tûâ bûäa trûa ngây hưm trûúác. Nhûng lâm thïë
nâo àïí chûáng minh àiïìu àố?
Vưën lâ ngûúâi rêët thđch tòm lúâi giẫi àưåc àấo àưìng thúâi lẩi àún
giẫn cho mổi bâi toấn, lêìn nây, Ut cng khưng lâm trấi vúái nhûäng
ngun tùỉc ca mònh. Mưåt hưm, trong bûäa ùn chûa ngûúâi ta dổn ra
mốn bđttïët, anh bên àïí thûâa lẩi trïn àơa vâi miïëng thõt khấ to sau
khi rùỉc lïn àố mưåt đt mëi liti clorua - mưåt chêët hoân toân khưng
àưåc, bïì ngoâi vâ mi võ rêët giưëng mëi ùn bònh thûúâng. Ngây hưm
sau, nhûäng viïn thõt rấn trong bûäa ùn sấng ca sinh viïn àậ àûúåc
àem “thiïu” trûúác khe húã ca kđnh soi quang phưí. Vẩch àỗ ca
quang phưë vưën àùåc trûng cho liti àậ cho mưåt kïët lån dûát khoất: bâ
ch nhâ trổ quấ keo kiïåt àậ bõ vẩch mùåt. Côn Ut thò mậi nhiïìu
nùm sau vêỵn thêëy thđch th mưỵi khi hưìi tûúãng lẩi cåc thûåc
nghiïåm tòm vïët ca mònh.
X.I. Venetxki 14
http://ebooks. vdcmedia. com
Be
KIM LOẨI CA K NGUN V TR
“Berili - mưåt trong nhûäng ngun tưë tuåt diïåu nhêët, mưåt
ngun tưë cố nghơa to lúán cẫ trïn l thuët lêỵn trong thûåc tiïỵn.
Viïåc lâm ch bêìu trúâi, nhûäng chuën bay dng cẫm ca
mấy bay vâ khinh khđ cêìu sệ khưng thûåc hiïån àûúåc nïëu khưng cố
cấc kim loẩi nhể; vâ chng ta sệ thêëy trûúác rùçng, cẫ berili cng sệ
àïën gip nhưm vâ magie lâ cấc kim loẩi hiïån àẩi ca ngânh hâng
khưng. Vâ khi àố mấy bay ca chng ta sệ bay vúái tưëc àưå hâng
ngân kilưmet trong mưåt giúâ.
Mưåt tûúng lai sấng lẩn àang chúâ àốn berili !
Húäi cấc nhâ àõa hốa hổc, hậy tòm ra nhûäng mỗ múái. Húäi cấc
nhâ hốa hổc, hậy tòm cấch tấch thûá kim loẩi nây ra khỗi ngûúâi bẩn
àưìng hânh ca nố lâ nhưm. Húäi cấc nhâ cưng nghïå hổc, hậy lâm ra
nhûäng húåp kim nhể nhêët, khưng chòm trong nûúác, cûáng nhû thếp,
àân hưìi nhû cao su, bïìn nhû platin vâ vơnh cûãu nhû ngổc qu
Cố thïí, nhûäng lúâi àố hiïån thúâi xem ra giưëng nhû chuån
hoang àûúâng. Nhûng trûúác mùỉt chng ta, biïët bao chuån hoang
àûúâng tûâng biïën thânh chuån cố thêåt àậ hôa nhêåp vâo têåp quấn
hâng ngây rưìi àố sao, vâ chng ta qụn rùçng, múái 20 nùm vïì trûúác,
chiïëc radio vâ phim lưìng tiïëng àậ chùèng ngên vang nhû cêu
chuån hoang àûúâng tûúãng tûúång àố û?”
Cấch àêy gêìn nûãa thïë k, nhâ bấc hổc Xư Viïët vơ àẩi, viïån sơ
A. E. Ferxman àậ viïët nhû vêåy. Lc bêëy giúâ ưng àậ biïët àấnh giấ
àng àùỉn nghơa ca berili.